با گذشت حدود دو ماه از شروع سال آبی در ایران و وضعیت بارش‌ها در کشور، نگرانی‌ها نسبت به کاهش منابع آبی تشدید شده است. خبر احتمال قطع آب از نیمه شب تا صبح این نگرانی را به سطح عمومی و به میان مردم کشانده است. افزایش دمای هوا در کنار بحران آّب و کاهش شدید منابع آبی پشت سد‌های کشور، لزوم ریشه‌یابی مشکل و اقدام هر چه سریع‌تر در جهت رفع آن را یادآور می‌سازد.
آب شاید در ظاهر تنها یک کالای در دسترس باشد که مصرف روزانه و مداوم آن برای زنده‌ماندن ضروری و اجتناب ناپذیر است. انسان بدون مصرف غذا تا چند روز زنده خواهد ماند اما بدون آب نه. با این حال، تنش‌های آبی در چند سال گذشته «در دسترس بودن» این کالا را مورد سوال قرار داده است. از سوی دیگر، آب یکی از کلیدی‌ترین نهاده‌های تولید است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تولید انبوهی از کالاها مشارکت دارد. آب یا جزئی از یک کالاست یا در ایجاد آن نقش دارد، همانطور که لباس از نخ‌های گیاه پنبه که با آب رشد کرده به دست آمده و خودرو از فولادی ساخته شده که برش‌های آن با آب خنک شده است.
بنابراین، کمبود آب نه تنها بر سلامت مردم، بلکه بر وضعیت اقتصادی هم اثر خواهد گذاشت و این اثرگذاری تنها به بخش کشاورزی محدود نخواهد بود. از همین رو بررسی وضعیت ذخایر آبی در کشور و رصد بارش‌ها برای کارشناسان اقتصادی نیز اهمیت پیدا کرده است.
افزایش دما و وضعیت بارش باران در کشور
وضعیت بارشی و منابع آبی کشور وارد مرحله‌ای از بحران گشته که بسیاری از منابع خبری برای شفاف‌سازی آن به ارائه آمار و ارقام مرتبط پرداخته‌اند. به گزارش پایگاه خبری وزارت نیرو، کاهش 83 درصدی میزان بارندگی کشور به نسبت سال گذشته و برای اولین بار صفر بودن این میزان در 15 استان کشور به نگرانی‌های جامعه افزوده است. علاوه بر این در مرداد ماه گزارشی با عنوان" پایش و تحلیل اثرات خشکسالی در ایران با رویکرد هشدار زودهنگام " منتشر شده است که می‌گوید احتمالا این کم‌بارشی ادامه دار و میانگین آن در اغلب مناطق کشور کمتر از میانگین بلندمدت باشد. وضعیت دمای هوا، همچنین، چندان مطلوب نیست؛ به گونه‌ای که دمای کشور از ابتدای سال زراعی 2/1 درجه بیش از نرمال بوده است.
سدها دیگر آب ندارند
به نقل از پایگاه خبری وزارت نیرو، فصل تابستان گرم گذشته کشور را مجبور به استفاده از ذخایر آبی کرده و عدم بارش باران از ابتدای شروع فصل پاییز تا کنون وضعیت را به سمتی کشانده که هم‌اکنون 67 درصد ظرفیت سد‌های کشور خالی است. آمارهای منتشر شده از این پایگاه خبری نیز وضعیت بحرانی آبی کشور را به خوبی به تصویر می‌کشند. طبق گزارش‌های موجود، میزان ذخیره آبی پایتخت در حال حاضر 200 میلیون مترمکعب است. این درحالی است که میانگین بلند مدت آن 553 میلیون متر مکعب بوده است. در تهران سد‌های لار، لتیان و کرج به طور متوسط فقط 20 تا 21 درصد از ظرفیت خود را پر کرده‌اند و سد لار با تنها 6 درصد پرشدگی، در وضعیت فوق بحرانی قرار دارد. در همین حال به گزارش ایسنا، محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران از انتقال آب از سد لار به نیروگاه کلان برای تامین آب شرق تهران خبر داده است. اتخاذ این تصمیم می‌تواند یا به علت افزایش سطح آب این سد در بازه زمانی مردادماه تا ماه جاری و یا عدم توجه به کم‌آبی آن باشد.
علت چیست؟
موارد متعددی به عنوان علت ورود کشور به شرایط بحرانی آب مطرح می‌شود. برخی نبود زیرساخت مناسب و برخی دیگر عدم توجه به ظرفیت آب تجدیدپذیر را به عنوان علت شناسایی می‌کنند. طبق آخرین گزارش‌های وزارت نیرو و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور عدم سرمایه‌گذاری در نوسازی و مدرن‌سازی شبکه توزیع و انتقال آب منجر به هدر رفت آب به میزان 24 تا 28 درصد در استان‌های مختلف می‌شود. همچنین طبق گزارش راهبردی خشکسالی، برداشت سالانه حدود 5 میلیارد مترمکعب بیش از میزان تجدیدپذیر، بیش از 350 دشت کشور را با افت شدید سطح آب مواجه کرده است. رضا حاج کریم در گفت و گو با ایرنا مصرف آب تهران را 1.1 میلیارد مترمکعب و بیش از حد استاندارد (40 تا 50 درصد منابع آب تجدیدپذیر) اعلام کرد. کارشناسان بر این باورند که تداوم سیاست‌های یارانه‌ای دولت در بخش آب و پایین نگه داشتن مصنوعی قیمت آن از مهم‌ترین دلایل مصرف بالای آب در کشور است. به گفته آنان، ارزان بودن آب موجب شده شهروندان نسبت به ارزش واقعی این منبع حیاتی حساسیت کمتری داشته باشند و الگوی مصرف بهینه در جامعه ایجاد نشود. گزارش‌های رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد که میانگین مصرف آب خانگی در ایران روزانه حدود 200 تا 250 لیتر برای هر نفر است؛ رقمی که در شهرهای بزرگی مانند تهران و کرج به 280 لیتر در روز نیز می‌رسد. این میزان در مقایسه با داده‌های آژانس محیط‌زیست اروپا که میانگین مصرف روزانه آب خانگی در کشورهای اروپایی را میان 90 تا 150 لیتر اعلام کرده است، بسیار بالاتر است، در حالی که اقلیم اروپا به‌مراتب پرباران‌تر از ایران است. بخش کشاورزی یکی دیگر از متهمین اصلی است که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
نگاهی به شرایط اقلیمی کشور
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از 97 درصد مساحت کشور و بیش از 90 درصد جمعیت با خشکسالی و کمبود آب مواجه است. به نقل از یورونیوز و به گفته کارشناسان حدود 85 درصد از مساحت ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد و معمولا بارش‌های سالانه در بسیاری از نقاط کشور بسیار کم و نامنظم است. نگاهی به وضعیت استان‌های کشور، همچنین، نشان می‌دهد استان‌های قم، تهران، سمنان، البرز و کرمان به طور کامل درگیر خشکسالی هستند. به علاوه از منظر پوشش گیاهی و تنش کشاورزی، استان‌های واقع در جنوب، جنوب شرق و مرکز کشور مثل سیستان و بلوچستان، خوزستان و کرمان درگیر تنش شدید زیستی و کشاورزی هستند که می‌تواند منجر به کاهش شدید عملکرد محصولات شود.
با وضعیت موجود آیا واقعا نیازی به خودکفایی در کشاورزی هست؟
مطابق آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران، سهم بخش کشاورزی از مصرف آب بین 88 تا 92 درصد است. با وضعیت موجود تاکید سیاستمدار بر خودکفایی کشور در بخش کشاورزی چندان توجیه پذیر به نظر نمی‌رسد و می‌تواند یکی از دلایل مهم هدررفت آب در ایران باشد. برنامه روند در اکوایران در یکی از شماره‌های خود به بررسی این سوال می‌پردازد که تا چه حد محصولات کشاورزی هر استان با شرایط اقلیمی آن سازگاری دارد.
در شرایطی که بحران کم‌آبی به یکی از چالش‌های جدی کشور تبدیل شده، نگاه‌ها بیش از پیش به الگوی کشت محصولات کشاورزی دوخته شده است. آخرین آمارها نشان می‌دهد که در بسیاری از استان‌ها، نوع محصول انتخاب‌شده با اقلیم و میزان بارندگی منطقه همخوان نیست؛ مسئله‌ای که فشار زیادی بر منابع آب وارد می‌کند.
یکی از نتایج قابل توجه مطرح شده در رابطه با کشت هندوانه در کشور است. استان خراسان رضوی با 17600 هکتار بیشترین مساحت کشت هندوانه را داراست و بعد از آن استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار می‌گیرند. ذکر این نکته لازم است که این استان‌ها در اقلیم گرم و خشک قرار گرفته و روش آبیاری آن‌ها آبی است.
روند در جدیدترین شماره نیز گریزی به آمار سدها زده و بررسی کرده که وضعیت بحرانی سدها به کجا رسیده است.
منبع اکو ایران
0 دیدگاه