بانک ایران‌زمین در اوایل سال 1390 به جرگه بانک‌های غیردولتی تجاری کشور پیوست و در اسناد راهبردی خویش اعلام کرده می‌‌‌خواهد بانکی پیشرو در اقتصاد کشور باشد و بر فراهم آوردن سود بالاتر جهت سپرده‌‌‌گذاران و سهامداران و سبقت از رقبا در بازار پول تاکید کرده اما بانک جوان ایران‌زمین در قریب به‌‌‌اتفاق سال‌های فعالیت برعکس نیت بانک با زیان روبه‌رو بوده به‌‌‌طوری که در اغلب سنوات گذشته هزینه‌‌‌های به‌‌‌وقوع پیوسته چند برابر درآمدهایش است.

سایه‌روشن بانک جوان

داده‌‌‌ها و اطلاعات در متن گزارش برگرفته از صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده‌‌‌ بانک‌های کشور بوده و از این به بعد از بانک‌های کشور با نام‌‌‌های «شبکه بانکی»، بانک‌ها یا «شبکه» و از بانک‌های غیردولتی نظیر بانک ایران زمین که به استناد ‌‌‌قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ماده واحده قانون اجازه تاسیس بانک‌های غیردولتی بنیان‌گذاری شده‌‌‌اند با اسم بانک‌های خصوصی یاد خواهند شد.

مولفه‌‌‌‌‌‌ «سود (زیان) ناخالص» از‌‌‌ سنجه‌‌‌های اندازه‌‌‌گیری بازده بانک است که پیامد جمع‌‌‌ جبری «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» و «درآمد عملیاتی» بوده و بنابر خاصیت تفریق هر‌‌‌چه «درآمد عملیاتی» اوج بگیرد و قدرمطلق «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» کاهش یابد مقدار «سود (زیان) ‌‌‌ناخالص» افزایش پیدا می‌کند. قصد از نوشتار حاضر ارزیابی معادله «سود (زیان) ‌‌‌ناخالص» بانک ایران‌‌‌ زمین و جایابی میان بانک‌های کشور در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از سال پایه تا پایان سال 1402 در برهه زمانی هشت‌‌‌ساله با ابرام بر بازه دو‌‌‌ساله 1402-1401 با نگرش بر عملکرد بانک‌های خصوصی است و در آخر خیلی کوتاه به «سود خالص» بانک پرداخته می‌شود.

سود (زیان) ناخالص

«زیان ناخالص» بانک ایران زمین در سال 1401 نزدیک به منفی 80‌هزار میلیارد ریال و در سال 1402 با افتی بیشتر از منفی 87‌هزار میلیارد ریال عبور کرده و میانگین شاخص را در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 به بیش از منفی 83‌هزار میلیارد ریال رسانده و در سبد «زیان ناخالص» شبکه سهم فراوانی را به خود اختصاص داده که شرایط نامناسب بانک در شبکه را واضح‌‌‌تر عیان می‌‌‌سازد. سبد «زیان ناخالص» و سبد «زیان خالص» که بعدا به آن اشاره خواهد شد از رفتار غیراقتصادی شمار محدودی از بانک‌ها ناشی شده است. در مقاطع پایانی گزارش پس از تحصیل اطلاعات بیشتر در مورد زیرساخت‌‌‌های «زیان ناخالص» بانک ایران زمین مجدد با تعبیر مبسوط‌‌‌تری به آن مراجعه خواهد شد. در ادامه مطالعه اجزای سازنده «سود (زیان) ناخالص» بانک ایران زمین آغاز و در قدم نخست «درآمد عملیاتی» بررسی می‌شود.

درآمد عملیاتی

«درآمد عملیاتی» بانک ایران زمین در سال 1401 بیش از 49‌هزار میلیارد ریال و در سال 1402 با 47‌درصد افزایش به 72330 میلیارد ریال رسیده و بدین‌‌‌سان میانگین مقدار «درآمد عملیاتی» بانک در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 بیش از 60‌هزار میلیارد شده که پایین‌‌‌تر از متوسط شبکه بانکی و بانک‌های خصوصی بوده و سهمش در سبد میانگین بانک‌های کشور در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 کمتر از متوسط شبکه و بانک‌های خصوصی است و در قسمت‌‌‌های نهایی گزارش در باب شناسه‌‌‌ای که «درآمد عملیاتی» را نیز در‌‌‌بردارد توضیحات مهمی عرضه خواهد شد.

«درآمد عملیاتی» شامل «درآمد تسهیلات اعطایی»، «جایزه سپرده قانونی»، «درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی»، «درآمد سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی»، «سود یا زیان سرمایه‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار» بوده و میانگین سهم هر یک در «درآمد عملیاتی» بانک ایران زمین در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 به توالی 89، 1، 2، 7 و 1‌درصد است و چون «درآمد تسهیلات اعطایی» سهم غالب را در سبد «درآمد عملیاتی» بانک ایران‌زمین داشته و همچنین به‌‌‌این‌‌‌دلیل که رشد درآمد عملیاتی بانک در سال1402 مرهون رشد «درآمد تسهیلات اعطایی» بوده بنابراین صرفا «درآمد تسهیلات اعطایی» واکاوی می‌شود و از آنجا‌‌‌که «درآمد تسهیلات اعطایی» مرتبط با «تسهیلات اعطایی» است پس در مرحله اول «تسهیلات اعطایی» بانک وارسی خواهد شد و مقصود از «تسهیلات اعطایی» مجموعه انواع تسهیلات و مطالبات بانک بوده که در سمت راست ترازنامه است.

تسهیلات اعطایی

متوسط رشد سالانه «تسهیلات اعطایی»در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال 1402 در برهه زمانی هشت‌‌‌ساله 54‌درصد و در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نزدیک به 95‌درصد بوده که افزایش حجم تسهیلات اعطایی در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 را آشکار می‌‌‌کند منتها میانگین «تسهیلات اعطایی» به متوسط «سپرده‌‌‌های مشتریان» بانک که محک بهره‌‌‌جویی از سپرده‌‌‌های تجهیز‌شده و میزان و ملاکی برای ارزیابی سطح و تراز تسهیلات اعطایی است در برنامه ششم توسعه 17‌درصد و در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 بیش از 26‌درصد شده و به‌‌‌رغم افزایش نسبی مقادیر در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 هنوز با میانگین کارکرد شبکه و بانک‌های خصوصی و معیارهای متداول بانک‌های کشور فاصله‌ای معنی‌دار دارد. محاسبات نشان می‌دهد بانک ایران‌زمین به‌طور کلی در بهره‌‌‌برداری از منابع بانک نسبت به شبکه بانکی و بانک‌های خصوصی کم‌توان‌‌‌تر است و از این رو سهم مقدار «تسهیلات اعطایی» بانک در سبد متوسط «تسهیلات اعطایی» شبکه بانکی در برنامه ششم و در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نحیف و کمتر از یک‌‌‌درصد بوده و درنتیجه سهم بانک در سبد متوسط «تسهیلات اعطایی» شبکه کمتر از میانگین بانک‌های کشور و بانک‌های خصوصی است. حال به مسیر اولیه گزارش برگشته و «درآمد تسهیلات اعطایی» تشریح می‌شود.

درآمد تسهیلات اعطایی

متوسط رشد سالانه «درآمد تسهیلات اعطایی» بانک که در برنامه ششم توسعه 65‌درصد بوده در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 به 119‌درصد رسیده و نشان می‌دهد در برنامه ششم توسعه و دوره ارزیابی دوساله 1402-1401روند حرکت «درآمد تسهیلات اعطایی» متجانس با روند حرکت «تسهیلات اعطایی» بانک در دامنه‌‌‌های زمانی موصوف است. این هم‌‌‌نوایی در کنار افزایش نرخ سود تسهیلات اعطایی در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 سبب شده رشد «درآمد تسهیلات اعطایی» در دوره یادشده نسبت به طول دوره برنامه ششم افزایش یافته و متمایز شود. با این حال در دوره ارزیابی دو ساله 1402-1401 سهم میانگین درآمد تسهیلات اعطایی بانک در سبد متوسط درآمد تسهیلات اعطایی شبکه بانکی و نیز سهم بانک در افزایش درآمد تسهیلات اعطایی بانک‌های کشور هر دو کمتر از یک‌‌‌درصد و کماکان خیلی کوچک هستند. از این رو سهم اندک «درآمد تسهیلات اعطایی» بانک در سبد شبکه گویای وجود ظرفیت بسیار بیشتر حصول درآمد تسهیلات از سوی بانک ایران‌زمین است. تجهیز و استحصال سپرده‌‌‌ها یکی از عوامل مهم در ظرفیت‌‌‌سازی واگذاری سپرده‌‌‌ها و کسب درآمد تسهیلات محسوب می‌شود که در ادامه بحث مختصات سپرده‌‌‌های بانک ایران‌زمین موشکافی خواهد شد.

سپرده‌‌‌های مشتریان

متوسط رشد «سپرده‌های مشتریان» بانک ایران‌زمین در برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال 1400 در برهه زمانی شش‌‌‌ساله 35‌درصد و پایین‌‌‌تر از روند رشد «سپرده‌‌‌های مشتریان» در شبکه بوده و از طرف دیگر رشد «سپرده‌‌‌های مشتریان» بانک ایران زمین در سال 1401 نسبت به 1400 بیش از 3‌درصد و رشد مزبور در سال 1402 در قیاس با سال 1401 نزدیک 5‌درصد است که باعث شده میانگین رشد «سپرده‌‌‌های مشتریان» بانک ایران زمین در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نزدیک 4‌درصد شود و از ضعف عمیق تجهیز سپرده‌‌‌های بانک ایران زمین در این دوره حکایت می‌کند.

ضمنا سهم «سپرده‌‌‌های مشتریان» بانک در سبد متوسط «سپرده‌‌‌های مشتریان» بانک‌های کشور در برنامه ششم توسعه و دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 هر دو فوق‌‌‌العاده قلیل هستند. گرچه هسته بنیادی در بروز «زیان ناخالص» مستمر بانک ایران زمین به ناتوانی تجهیز سپرده‌‌‌ها برنمی‌‌‌گردد، بلکه به سستی شاخصه‌‌‌هایی پیوند خورده که در بخش‌‌‌های انتهایی تبیین خواهد شد. تا اینجا آشنایی با سازه‌‌‌های «سود (زیان) ناخالص» بانک ایران زمین در برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از سال پایه تا پایان سال 1402 در برهه زمانی هشت‌‌‌ساله فراهم آمد و همان‌‌‌گونه که قرار شده بود دوباره به «سود (زیان) ناخالص» همگام با ارزیابی «زیان خالص» بانک رجوع می‌شود.

سود (زیان) ناخالص و خالص

در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 متوسط «درآمد عملیاتی» بانک ایران زمین 60915 میلیارد ریال و میانگین «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» 144199 میلیارد ریال هستند و رهاورد آنها متوسط «زیان ناخالص» 83284 میلیارد ریالی بوده است مع‌‌‌هذا پس از طی فرآیندی مالی میانگین «زیان ناخالص» بانک در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 با منفی 55‌درصد نزول به متوسط «زیان خالص» نزدیک منفی 129000 میلیارد ریالی رسیده که در سبد «زیان خالص» معدود بانک‌های زیان‌‌‌ده کشور سهم عمده‌‌‌ای را یافته است. در مبحث آتی چرایی شکاف بین «سود ناخالص» و «سود خالص» بانک ایران زمین در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 ملاحظه خواهد شد. در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 متوسط درآمدی نزدیک به 7500 میلیارد ریال و میانگین هزینه‌‌‌ای نزدیک به 7برابر آن یعنی 53000 میلیارد ریال پس از ثبت «زیان ناخالص» حاصل شده که بیش از 93‌درصد درآمد متعلق به ردیف «سایر درآمدهای غیرعملیاتی» و 39‌درصد هزینه مربوط به «هزینه مالی» است.

«هزینه مالی» بانک ایران زمین در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 با تغییرات شگرفی ملازم بوده که در موقع خود پژوهش مستقلی را می‌‌‌طلبد. مثلا «هزینه مالی» سال 1402 بانک بیش از 24 برابر سال 1400 شده یا متوسط رشد «هزینه مالی» بانک در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نزدیک به 427‌درصد است که رتبه «هزینه مالی» بانک را به سکوهای بالایی رده‌‌‌بندی نزولی بانک‌های کشور رسانده و توجه به‌‌‌این گزاره که «هزینه مالی» بانک در سال 1402 نزدیک به دو برابر «هزینه‌های اداری و عمومی» بوده تا حدودی بزرگی «هزینه مالی» بانک ایران زمین را مشخص می‌کند.

نتیجه

پیش‌تر گفته شد فقدان قوت تجهیز سپرده‌‌‌ها به‌‌‌خصوص در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 محور اصلی گزارش نیست؛ زیرا در شبکه بانک‌هایی حضور دارند که با مانده سپرده‌‌‌های کمتر و بعضا با اندازه شعب مشابه توانسته‌‌‌اند چند برابر بانک ایران زمین «درآمد تسهیلاتی» و «درآمد عملیاتی» تولید کنند و مداقه انجام‌شده علت را عدم‌استفاده بانک ایران زمین از سپرده‌ها و منابع مطابق با مقیاس‌‌‌های متعارف شبکه می‌‌‌داند که پیشاپیش در گزارش تصریح شد. البته بانک در راه بهره‌‌‌گیری بهتر از منابع گام‌‌‌های مثبتی در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 برداشته اما نیازمند مداومت فزاینده‌‌‌تری است که در فراز بعدی یکی از اقدامات موثر بانک در برون‌‌‌رفت از زیان شرح داده می‌شود.

متوسط رشد «درآمد عملیاتی» بانک در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نزدیک 99‌درصد بوده و «درآمد عملیاتی» سال 1402 در مقایسه با سال 1400 نزدیک چهار برابر شده و میانگین رشد «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نزدیک 28‌درصد و «هزینه سود سپرده‌‌‌های» سال 1402 به سال پایه دوره ارزیابی دوساله نزدیک دو برابر شده است و شتاب حرکت افزون‌‌‌تر «درآمد عملیاتی» را نسبت به «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» در دوره ارزیابی دوساله 1402-1401 نمایان می‌کند.

حال داده‌‌‌های فوق به سیاق دیگری برای ارائه راهکار برای خروج از وضعیت زیان‌دهی فعلی صورت‌بندی خواهند شد. به‌‌‌این منظور قدرمطلق نسبت «هزینه سود سپرده‌‌‌ها» به «درآمد عملیاتی» بانک ایران زمین در سال 1400، 1401 و 1402 حساب می‌شود که به‌‌‌ترتیب اعداد 5، 3 و 2 به‌‌‌دست می‌‌‌‌‌‌آیند. سری اعداد منتج شده مبین حرکت بانک بر مدار بهبود عملیات است و اگر بانک با سرعت بیشتری به‌‌‌کاهش دنباله مذکور مبادرت ورزد دور از انتظار نیست که بتواند در آینده‌‌‌ای نزدیک از تالاب «زیان ناخالصی» که گرفتار شده رها شود و چنانچه این کار با مواظبت درآمد و هزینه‌‌‌های پس از «سود (زیان) ناخالص» که قبلا با جزئیات تفسیر شد همراه شود بانک به حیطه سودآوری هم قدم خواهد گذاشت.

سایه‌روشن بانک جوان